Gia tăng lợi thế cạnh tranh bằng tôm sú

 Lâu nay, tôm sú vẫn được đánh giá là thế mạnh của ngành tôm Việt Nam trong xuất khẩu khi ít bị cạnh tranh hơn tôm thẻ chân trắng và còn có thể thực hiện các chứng nhận sinh thái để có giá xuất khẩu cao hơn 20 - 30% so với tôm thông thường. Thị trường của sản phẩm này luôn ổn định trong hơn hai thập kỷ qua.

           Diện tích tôm sú chiếm trên 90% tổng diện tích nuôi tôm nước lợ  ĐBSCL

Vẫn chiếm ưu thế

Cả vùng ĐBSCL hiện nay, diện tích tôm sú chiếm trên 90% tổng diện tích nuôi tôm nước lợ toàn vùng (559.222 ha); tập trung ở các tỉnh Cà Mau, Bạc Liêu, Sóc Trăng, Kiên Giang. Tôm sú được nuôi đa dạng về phương thức như quảng canh cải tiến, bán thâm canh, thâm canh, nuôi kết hợp (tôm - lúa, tôm - rừng).

Trong 3 tỉnh nuôi tôm sú lớn, điều tra năm 2016 cho thấy tỷ lệ diện tích nuôi theo các phương thức có sự khác nhau. Tỉnh Cà Mau nuôi tôm sú quảng canh cải tiến chiếm 71%, quảng canh cải tiến chuyên tôm 11,2%, tôm - lúa 10,8%, tôm - rừng 5%, tôm công nghiệp 3%. Ở tỉnh Bạc Liêu nuôi tôm sú thâm canh và bán thâm canh 11,2%, quảng canh cải tiến chuyên tôm 0,5%, tôm - lúa 28,1%, tôm kết hợp cua và cá 66,5%. Còn ở tỉnh Sóc Trăng lại chủ yêu nuôi tôm sú bán thâm canh đến 60%, tôm - lúa 36%, thâm canh 4%.

Những năm gần đây, xu hướng chuyển sang nuôi tôm thẻ chân trắng tăng nhanh, sản lượng ở ĐBSCL đã vượt tôm sú. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, tôm sú vẫn được ưa chuộng trên thị trường thế giới, một số thị trường lớn như Trung Quốc, Nhật Bản, Mỹ, Australia, Dubai, Singapore… với tính ổn định cao. Đặc biệt, các hệ thống chứng nhận sinh thái gắn với rừng ngập mặn như ASC, Naturland, Bio Suisse, Selva Shrimp được ưa chuộng và có giá xuất khẩu cao hơn 20 - 30% so tôm thông thường. Từ năm 2000, tỉnh Cà Mau và Bạc Liêu đã chú trọng phát triển tôm - rừng, hiện đã có gần 200 ha đạt chứng nhận ASC.

Cà Mau và Bạc Liêu đã khảo sát, lập bản đồ tài nguyên đưa ra số liệu diện tích tôm - rừng (diện tích có rừng và chưa có rừng để phát triển nuôi tôm với trồng rừng, loại trừ rừng đặc dụng và lâm phận khác). Trong đó, Cà Mau có 82.000 ha (diện tích rừng 42.500 ha và nuôi thủy sản 39.500 ha); tỉnh Bạc Liêu 6.526 ha.

Tại Sóc Trăng, nơi có diện tích nuôi tôm thâm canh, bán thâm canh lớn nhất trong khu vực nhưng con tôm sú vẫn có một vị trí nhất định tại một số vùng nuôi khi chiếm khoảng 40% tổng diện tích tôm nước lợ hàng năm. Tuy nhiên, mô hình nuôi tôm sú ở Sóc Trăng có sự khác biệt tương đối lớn so với một số tỉnh trong khu vực khi phần lớn nuôi theo mô hình thâm canh, bán thâm canh và quảng canh cải tiến. Năng suất bình quân đối với tôm sú nuôi thâm canh là 3,5 tấn/ha, bán thâm canh 1,5 tấn/ha và quảng canh cải tiến là 0,5 tấn/ha. Đánh giá về lợi thế mô hình nuôi tôm sú, ông Huỳnh Ngọc Nhã, Phó Giám đốc Sở NN&PTNT Sóc Trăng cho biết: “Tuy năng suất, sản lượng tôm sú không cao bằng tôm thẻ, nhưng tôm sú dễ nuôi, chi phí đầu tư thấp, giá bán cao và thị trường ổn định nên hàng năm, các vùng nuôi của tỉnh đều thả nuôi một tỷ lệ nhất định, thường khoảng 40 - 45%. Tùy theo điều kiện vùng nuôi, khả năng đầu tư, các hộ nuôi chọn cho mình mô hình nuôi phù hợp, như: nuôi thâm canh, bán thâm canh hay tôm - lúa… nên hiệu quả hàng năm đều khá cao”.

Nuôi tôm, nuôi rừng

Sản phẩm tôm - rừng đang chứng tỏ lợi thế tiềm năng trong bối cảnh biến đổi khí hậu, nước biển dâng. Sản phẩm tôm sú gắn với rừng ngập mặn đạt các chứng nhận quốc tế càng được ưa chuộng trên thị trường trong xu thế gia tăng nhu cầu sản phẩm nuôi hữu cơ.  Hơn thế, tôm - rừng là phương thức nuôi tôm gắn với bảo vệ rừng và trồng rừng ngập mặn, quan tâm đến tăng trưởng nguồn carbon xanh phù hợp với xu thế phát triển trên thế giới. Khi mở rộng quy mô tôm - rừng với những thay đổi tích cực như đảm bảo tỷ lệ rừng ít nhất là 60% còn 40% mặt nước nuôi tôm, thì diện tích rừng ngập mặn đã tăng.

Theo FAO, Việt Nam giảm diện tích rừng một năm là 0,1% trong giai đoạn 2000 -2005, và đến nay tỷ lệ trung bình là 1,4%, rất cao so thế giới. Theo các chuyên gia, sau 20 năm nữa nếu nước ta không có tác động gì thì diện tích rừng ngập mặn sẽ giảm thêm 2.036 ha, việc quản lý không hiệu quả dẫn đến giảm diện tích rừng ngập mặn thêm 10%. Khi đó, lượng phát thải được ước tính là 2,7 tấn CO2 -e/ha/năm và nguồn phát thải từ việc thay đổi mục đích sử dụng đất rừng sang nuôi thủy sản chiếm 92%, còn lại từ các hoạt động liên quan khác.

Nếu thực hiện được mục tiêu phát triển tôm - rừng chỉ ở tỉnh Cà Mau và Bạc Liêu, với 88.526 ha theo tỷ lệ rừng chiếm 60% là đã có 45.763 ha rừng. Khi đó, tính toán của chuyên gia, lượng phát thải giảm 7,3 triệu tấn CO2-e/ha/năm. Trong lúc, sản lượng nuôi thủy sản đạt 21.956 tấn, giá trị 3.794 tỷ đồng. Sau 20 năm, phấn đấu đạt tỷ lệ rừng tối thiểu chiếm 70% diện tích thì hiệu quả bền vững còn lớn hơn nữa.

Một dự án do FAO tài trợ, triển khai từ tháng 7/2017 - 9/2018, đã đề xuất chính sách, cơ chế riêng cho phát triển tôm - rừng. Theo đó, chính sách tập trung vào đầu tư tài chính, xây dựng các THT/HTX, hoàn thiện cơ sở hạ tầng, xúc tiến thương mại cho tôm -rừng và hỗ trợ nghiên cứu khoa học; trọng tâm là nghiên cứu nâng cao chất lượng và sản lượng tôm rừng, ứng dụng công nghệ IT 4.0 tích hợp với bản đồ số (GIS) trong quản lý vùng sản xuất tôm - rừng, tất cả đặt trên cơ sở GIS. Dự án này cũng đề xuất do thời gian vừa qua mới chỉ có các chính sách về trồng và bảo vệ rừng chứ chưa có cơ chế, chính sách riêng cho việc phát triển tôm - rừng; theo đó, canh tác xen ghép tôm trong rừng ngập mặn là cơ chế tốt đảm bảo lợi ích hài hòa giữa phát triển kinh tế và bảo vệ rừng, được đánh giá là giải pháp có hiệu quả nhất giúp khôi phục, bảo vệ và phát triển rừng tại các tỉnh ven biển.

Cà Mau có khoảng 90.000 ha tôm sinh thái trong rừng ngập mặn, rừng phòng hộ ven biển với năng suất 400 - 600 kg/ha; trong đó, 19.000 ha có chứng nhận của các tổ chức quốc tế. Hiện, diện tích tôm sinh thái này được liên kết sản xuất, tiêu thụ với Tập đoàn Minh Phú, Công ty CP Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Cà Mau, Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Ngọc Hiển để hoàn thành chuỗi liên kết tiêu thụ tôm sinh thái của tỉnh Cà Mau. Để đảm bảo nguồn thu nhập ổn định, tạo điều kiện cho người nuôi tôm sinh thái chất lượng cao, chính các doanh nghiệp đã hỗ trợ kỹ thuật nuôi và chăm sóc cho người dân. Đồng thời, doanh nghiệp sẽ thu mua tôm với giá cao hơn các hộ chưa liên kết là 10%. Những đãi ngộ này sẽ thu hút nông dân nuôi tôm tự nguyện vào các liên kết chuỗi nhanh chóng hơn để giúp họ ổn định lâu dài.