Giá thành cao, chất lượng không đáp ứng được yêu cầu của nhà nhập khẩu... khiến xuất khẩu thủy sản của VN ngày càng rời xa mục tiêu xuất khẩu 8 tỉ USD đưa ra hồi đầu năm.
Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản VN (VASEP) cho hay với tốc độ như hiện tại, xuất khẩu thủy sản của VN trong năm 2015 ước chỉ đạt 6,6 tỉ USD, giảm tới 1,2 tỉ USD so với năm 2014 và kém xa so với mục tiêu 8 tỉ USD đưa ra hồi đầu năm.
Cá chật ao, ứ đầy kho
Suốt mấy ngày qua, bà Nguyễn Thị Thu (Tân Hòa, Thanh Bình, Đồng Tháp) phải điện thoại đi khắp nơi để tìm nơi bán lứa cá tra đã đến kỳ thu hoạch, tuy nhiên chẳng mấy doanh nghiệp quan tâm.
“Cá lớn chật ních cả ao mà chẳng ai mua, phải đi vay nóng mua thức ăn, thuốc men cho cá. Càng nuôi kéo dài càng lỗ nặng thêm do giá cá tra hiện chỉ còn 18.000 đồng/kg, giảm mạnh so với giá 22.000 đồng/kg hồi giữa năm” - bà Thu nói.
Trong khi người nuôi cá khó bán, nhiều nhà máy chế biến thủy sản chỉ hoạt động cầm chừng, công nhân chỉ vào xưởng vài ba buổi mỗi tuần và thường ra về sớm.
Nhiều công nhân tại các nhà máy ở An Giang cho biết không có việc do công ty không thu mua cá để chế biến mà thỉnh thoảng làm hàng gia công cho đơn vị khác. Ngay cả những nhà máy có cá nuôi trong ao còn rất nhiều nhưng vẫn hoạt động cầm chừng do cá phi lê tồn kho nhiều.
Trong chín tháng đầu năm, toàn vùng ĐBSCL đã thả nuôi hơn 5.400ha cá tra và một nửa diện tích này đã thu hoạch được 745.000 tấn, trong đó riêng sản lượng do doanh nghiệp nuôi chiếm hơn 70%. Nuôi cá nhiều nhưng không bán được, nhiều đơn vị tại Cần Thơ, Đồng Tháp có cá phi lê đầy ứ các kho không còn chỗ chứa, doanh nghiệp phải thuê thêm kho lạnh nơi khác để trữ.
Theo ông Doãn Tới - tổng giám đốc Công ty CP Nam Việt, dù đầu ra gặp khó nhưng nhà máy vẫn phải hoạt động cầm chừng để duy trì việc làm cho công nhân, giải quyết lượng cá nuôi tới lứa.
Ông Nguyễn Văn Phấn, tổng giám đốc Công ty CP Hiệp Thanh (Cần Thơ), cho biết sản phẩm làm ra để lưu kho lạnh kéo dài rất tốn chi phí bảo quản. “Với giá thành nuôi 21.000 - 22.000 đồng/kg mà hiện giá thị trường chỉ 18.000 - 19.000 đồng/kg, không chỉ nông dân mà cả doanh nghiệp cũng bị thiệt hại nặng nề” - ông Phấn nói.
“Chết” do cạnh tranh không lành mạnh
Theo VASEP, các doanh nghiệp và người dân sản xuất cá tra gặp khó vì xuất khẩu không khả quan, giá xuất khẩu tiếp tục sụt giảm mạnh. Kim ngạch xuất khẩu cá tra trong chín tháng đầu năm 2015 chỉ đạt 1,158 tỉ USD, giảm 9,3% so với cùng kỳ năm 2014. Các thị trường nhập khẩu cá tra chính như Mỹ, EU, Asean, Mexico và Brazil đều giảm khá mạnh.
Ông Nguyễn Thái Sơn, chủ tịch HĐQT Công ty TNHH Thuận An, cho biết khi sức mua giảm sút, nhiều doanh nghiệp tiếp tục chào giá bán thấp rồi hạ chất lượng sản phẩm làm con cá tra mất uy tín, đồng thời nhà phân phối nhập hàng cũng bị lỗ khi giá liên tục giảm dần nên khách hàng và cả người tiêu dùng đều... quay lưng. Chẳng hạn như Đức, Tây Ban Nha trước kia vốn nhập nhiều sản phẩm cá tra thì nay gần như ngó lơ.
“Chỉ có ba đơn vị xuất khẩu vào Mỹ nhờ mức thuế chống bán phá giá bằng 0 mà cũng cạnh tranh hạ giá khiến giá xuất xuống còn ngoài 2 USD. Điều đó làm các doanh nghiệp “chết chùm” theo. Hiện nay xuất hàng qua Mỹ giá thấp mà chi phí cao, lại có khả năng bị áp thuế nên chẳng mấy ai mặn mà, khiến con cá tra càng bị hẹp đầu ra” - ông Nguyễn Phước Bửu Huy, phó tổng giám đốc Công ty Cadovimex 2 (Đồng Tháp), bức xúc.
Trong khi đó, dù xuất khẩu tôm - một trong hai mặt hàng thủy sản xuất khẩu lớn nhất của VN - khả quan hơn vào thời gian gần đây do nhu cầu nhập khẩu phục vụ các dịp lễ lớn tại một số thị trường, nhưng vẫn không cứu vãn được sự suy giảm quá mạnh những tháng đầu năm.
Kết thúc quý 3-2015, xuất khẩu tôm của VN đạt trên 2,13 tỉ USD, giảm 27,4% so với cùng kỳ năm ngoái do cả ba thị trường xuất khẩu chính đều giảm mạnh, trong đó thị trường Mỹ giảm 45%, Nhật Bản giảm 19,7% và EU giảm 18,7%.
Ông Trần Văn Lĩnh, tổng giám đốc Công ty Thuận Phước (Đà Nẵng), cho rằng đồng USD tăng giá mạnh đã kích thích các nước tăng xuất khẩu tôm sang Mỹ. Trong khi nhiều nước đã khống chế được dịch bệnh nên lượng tôm cung ra thị trường dồi dào hơn trước, tạo cơ hội cho các nhà nhập khẩu gây sức ép giảm giá.
Đặc biệt, cũng như nhiều mặt hàng thủy sản khác, giá thành sản xuất tôm của VN đắt hơn khoảng 20% so với mặt bằng chung do nhiều đối thủ cạnh tranh của thủy sản VN như Ấn Độ, Indonesia, Ecuador, Trung Quốc… phá giá mạnh đồng nội tệ.
Nhiều lô hàng thủy sản bị cảnh báo
Theo Cục Thú y, dù xuất khẩu thủy sản của VN trong năm 2015 giảm mạnh nhưng số lô hàng bị cảnh báo tại các nước nhập khẩu lại tăng lên cho thấy tình hình kiểm soát an toàn vệ sinh thực phẩm đang có vấn đề.
Cụ thể, chín tháng đầu năm nay đã có 181 cảnh báo an toàn vệ sinh thực phẩm từ các thị trường nhập khẩu quan trọng (Nhật Bản, EU, Hàn Quốc, Mỹ, Liên minh kinh tế Á - Âu), gần bằng cảnh báo của cả năm 2014 (187 vụ). Thậm chí, Nhật Bản đã áp dụng chế độ kiểm tra chặt đối với các chỉ tiêu bị cảnh báo và có thể sẽ áp dụng biện pháp đình chỉ nhập khẩu nếu tình hình không được cải thiện.
Cũng theo cơ quan này, hai năm qua VN đã có 32.000 tấn thủy sản bị các nước nhập khẩu trả về do vi phạm an toàn thực phẩm, phần lớn là phát hiện dư lượng hóa chất kháng sinh bị cấm sử dụng.
Theo Tuổi trẻ