Là mặt hàng có vai trò quan trọng trong xuất khẩu thủy sản nhiều năm qua với kim ngạch tăng trưởng; song, ngành tôm Việt Nam hiện còn phải đối diện với nhiều rào cản về vấn đề an toàn dịch bệnh, kiểm soát thuốc, kháng sinh và những trở ngại từ thị trường nhập khẩu.
Vướng về giám sát dịch bệnh
Hiện, giá trị kim ngạch xuất khẩu tôm nước lợ vẫn dẫn đầu toàn ngành thủy sản với tỷ lệ chiếm 45% tổng giá trị xuất khẩu, chỉ trong 5 tháng đầu năm xuất khẩu tôm đạt trên 1 triệu USD tăng 7,9% so cùng kỳ năm 2016.
Theo thống kê của Cục Thú y, hiện có 6 thị trường nhập khẩu tôm của Việt Nam là Australia, Hàn Quốc, Trung Quốc, Arab Saudi, Mexico và Brazil đã có thông báo yêu cầu sản phẩm nhập khẩu phải đạt chứng nhận an toàn dịch bệnh theo quy định của Tổ chức Thú y Thế giới (OIE) hoặc được cơ quan thẩm quyền nước nhập khẩu công nhận là sạch bệnh mới được phép xuất khẩu. Các thị trường này hiện đang chiếm 25% tổng kim ngạch xuất khẩu của toàn ngành tôm, với giá trị khoảng 800 triệu USD. Do vậy, nếu không thực hiện tốt vấn đề này thì sẽ rất khó đưa được sản phẩm sang các thị trường nói trên.
Còn theo ghi nhận của Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), các doanh nghiệp chế biến xuất khẩu tôm đang rất lo lắng về các quy định liên quan đến chứng nhận an toàn dịch bệnh của các nước nhập khẩu. Đây là một rào cản rất khó thực hiện trong thời gian ngắn. Với tình trạng sản xuất nhỏ lẻ, manh mún như hiện nay, nếu không có giải pháp đồng bộ mang tính quốc gia thì chưa thể tháo gỡ được vướng mắc này.
Như tại thị trường Australia, đã thực hiện việc cấm nhập khẩu tôm chưa chín trong 6 tháng khiến cho nhiều doanh nghiệp tôm lao đao; sau đó, thị trường này đã liên tục thông báo nới lỏng phạm vi sản phẩm bị ngừng nhập khẩu. Cụ thể, ngày 30/6/2017, Bộ Nông nghiệp và Tài nguyên nước Australia đã có thông báo số 64-2017 về lệnh tạm ngừng nhập khẩu đối với mặt hàng tôm chưa nấu chín sẽ hết hiệu lực kể từ ngày 6/7/2017. Tuy nhiên, lại quy định các điều kiện nhập khẩu chặt chẽ hơn sẽ được áp dụng từ ngày 7/7/2017, nhằm đảm bảo hoạt động thương mại an toàn đối với tôm và các sản phẩm tôm. Các điều kiện nhập khẩu mới này áp dụng đối với tôm bóc vỏ chưa nấu chín; Tôm bóc vỏ chưa nấu chín được đánh bắt tự nhiên ở Australia và chế biến ở nước ngoài; Tôm bóc vỏ chưa nấu chín đã qua tẩm ướp (chỉ trừ đuôi và đốt vỏ cuối được giữ lại).
Cần sự vào cuộc của doanh nghiệp
Để tháo gỡ những vướng mắc này, Bộ NN&PTNT triển khai Kế hoạch quốc gia giám sát dịch bệnh trên tôm và cá tra góp phần phục vụ xuất khẩu, giai đoạn 2017 - 2020. Theo đó, sẽ lựa chọn doanh nghiệp có chuỗi hoặc liên kết theo chuỗi sản xuất có xuất khẩu sang các thị trường nói trên để tham gia chương trình giám sát.
Thực hiện kế hoạch này, Cục Thú y đã có buổi làm việc với tỉnh Bạc Liêu và chọn Công ty CP Việt - Úc để xây dựng cơ sở an toàn dịch bệnh tôm nuôi phục vụ xuất khẩu tại vùng đệm ở xã Vĩnh Thịnh, huyện Hòa Bình. Theo đó, đề nghị tỉnh Bạc Liêu cần có cơ chế chính sách hỗ trợ đầu vào, thị trường tiêu thụ sản phẩm cho hộ nuôi tôm trong vùng đệm để người dân an tâm, tin tưởng và tích cực hợp tác với doanh nghiệp, địa phương trong giám sát dịch bệnh vùng đệm. Tỉnh Bạc Liêu thực hiện hiệu quả công tác tuyên truyền, vận động người dân tham gia vào kế hoạch giám sát chuỗi sản xuất tôm vùng đệm và sớm hình thành vùng đệm, nhất là việc lựa chọn giống an toàn dịch bệnh và quy trình xử lý môi trường nuôi hiệu quả, an toàn.
Mặc dù có vai trò rất quan trọng, là điều kiện tiên quyết để đưa sản phẩm tôm xâm nhập vào được các thị trường trên thế giới, nhưng việc thực hiện giám sát dịch bệnh chưa được địa phương và doanh nghiệp quan tâm thấu đáo. Theo ghi nhận của Cục Thú y, đến nay, mới chỉ có một vài đơn vị tham gia.
Đại diện Cục Thú y cho biết, đơn vị cũng đã khởi động việc ứng phó với các quy định mới của nước ngoài từ năm 2014 nhưng không được doanh nghiệp hưởng ứng. Hiện tại, chỉ mới có Công ty Việt - Úc và Công ty Huy Long An tham gia xây dựng cơ sở an toàn dịch bệnh. Trong đó, Công ty Việt - Úc đã cơ bản đáp ứng các tiêu chí để được ngành thú y công nhận.
Theo quy trình, phía nhập khẩu phải đến tái kiểm tra và mất nhiều thời gian cho các thủ tục để được thế giới công nhận an toàn dịch bệnh. Nếu tiếp tục duy trì cách sản xuất như hiện nay, con tôm dễ lâm vào tình cảnh phải “giải cứu” và ngành tôm xuất khẩu có nguy cơ “bỏ trống” thị trường 800 triệu USD.
Thủy sản Việt Nam